Μέμφις

I

Αρχαία πόλη της Αιγύπτου, πρωτεύουσα κατά την περίοδο του Αρχαίου Βασιλείου. Βρίσκεται κοντά στο Κάιρο, στη δυτική όχθη του Νείλου. Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε από τον Μήνη στο σημείο συνάντησης της κοιλάδας και του Δέλτα, γι’ αυτό και είχε ονομαστεί Ζυγός των δύο Χωρών. Από την αρχαία πόλη σώζονται σήμερα μόνο λίγα ερείπια στα Ν του Καΐρου, κοντά στο χωριό Μιτ Ραχίνα. Διακρίνονται τμήματα του τείχους που περιέβαλλε τον ναό του Φθα· λείψανα ενός ανακτόρου χτισμένου από τον Απρίη (26η δυναστεία) και δύο μικροί ναοί της 19ης δυναστείας. Κοντά στον ναό του Φθα ανακαλύφθηκαν δύο κολοσσιαία αγάλματα του Ραμσή B’, από τα οποία το ένα βρίσκεται ακόμα στη θέση του, ενώ το άλλο μεταφέρθηκε στην πλατεία του σταθμού στο Κάιρο. Δεν βρέθηκε τίποτε από τις συνοικίες των κατοικιών. Αντίθετα, πιο γνωστές είναι οι νεκροπόλεις, οι οποίες απλώνονται γύρω σε αρκετά μεγάλη έκταση και διαιρούνται σε πέντε κύρια τμήματα. Προς τα Β βρίσκεται η Αμπού Ροάς, με την πυραμίδα του Ραντεντέφ, διαδόχου του Χέοπα· προς τα Ν βρίσκεται η Γκίζα με τις βασιλικές πυραμίδες και τους μασταμπάδες (πυραμιδοειδή οικοδομήματα) των κρατικών υπαλλήλων της 4ης Δυναστείας. Επίσης, η Αμπού Σιρ με τις πυραμίδες των φαραώ της 5ης Δυναστείας, η Σακκάρα, μία τεράστια νεκρόπολη που χρησιμοποιήθηκε σε όλους τους ιστορικούς χρόνους και, τέλος, η Νταχσούρ με τις πυραμίδες του Σνοφρού (Σνεφρού), ιδρυτή της 4ης Δυναστείας και μερικών ηγεμόνων της 12ης Δυναστείας.

Κατά τον 8ο αι. π.Χ., η Μ. κατακτήθηκε από τους Νούβιους, για να ακολουθήσουν τον 7ο αι. π.Χ. οι Ασσύριοι και τον 6ο αι. π.Χ. οι Πέρσες με τον Καμβύση. Ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλυσε την περσική κυριαρχία το 332 π.Χ. και η πόλη αποτέλεσε έκτοτε σημαίνον πνευματικό κέντρο των Πτολεμαίων. Η επικράτηση του χριστιανισμού στην Αίγυπτο σήμανε και την αρχή της παρακμής της Μ., η οποία υποδουλώθηκε τους Άραβες το 640 μ.Χ. και έκτοτε εγκαταλείφθηκε. Οι ανασκαφές στην περιοχή ξεκίνησαν κατά τα μέσα του 19ου αι., με κυριότερους αρχαιολόγους τον Φλίντερς Πίτρι και τον Μαριέτ.

Κοντά στον νεκρικό ναό της πυραμίδας του Χεφρήνα, στην Γκίζα, κοντά στη αρχαία Μέμφιδα, δεσπόζει, με την αινιγματική της έκφραση, η Μεγάλη Σφίγγα, η οποία συγκεκριμενοποιεί την ανατολική έννοια του προστατευτικού πνεύματος, που έχει γίνει πανίσχυρο από την ένωση διαφόρων όντων.

II

(Memphis). Πόλη (650.100 κάτ.) στην πολιτεία Τενεσί (109.153 τ. χλμ., 5.797.289 κάτ. το 2002) των νοτιοκεντρικών ΗΠΑ. Είναι χτισμένη στην αριστερή όχθη του ποταμού Μισισιπή, στο σημείο συμβολής του με τον ποταμό Γουλφ. Η πόλη αποτελεί σπουδαίο συγκοινωνιακό κόμβο και σημαντικό οικονομικό κέντρο του Νότου, με ένα δραστήριο ποτάμιο λιμάνι που την καθιστά κέντρο εμπορίου βαμβακιού και ακατέργαστου ξύλου. Έχει ανεπτυγμένη βιομηχανία κατασκευής αγροτικών μηχανών, δομικών υλικών, υφαντουργίας, ηλεκτρικών και μηχανικών οργάνων αυτοκινήτων, χημικών προϊόντων, γυαλιού, ελαστικών κ.ά. Διατηρεί την όψη μιας σύγχρονης πόλης, αν και διατηρεί μεγάλο μέρος της αποικιακής της ατμόσφαιρας. Είναι επίσης έδρα πανεπιστημίου και πατρίδα της μουσικής μπλουζ· επίσης, εκεί ξεκίνησε την καριέρα του ο Έλβις Πρίσλεϊ, το σπίτι του οποίου (Γκρεϊσλαντ) αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του Μ.

Η ονομασία της πόλης οφείλεται στο γεγονός της ομοιότητας του τοπίου της με εκείνο της αρχαίας Μέμφιδας της Αιγύπτου. Στο τέλος του 17ου αι. οι Γάλλοι έχτισαν εκεί ένα φρούριο, ενώ έως το 1796 η περιοχή ανήκε εκ περιτροπής στους Γάλλους και στους Ισπανούς. Η ίδρυση της πόλης ανάγεται στο 1797, όταν οι Ισπανοί δημιούργησαν μία στρατιωτική βάση (Φορτ Άνταμς) στην περιοχή που ανακαλύφθηκε το 1541 από τον Ισπανό Ντε Σότο και αποικήθηκε αργότερα από τους Γάλλους. Οι Άγγλοι, που κατέλαβαν το φρούριο το 1801, κατασκεύασαν ένα άλλο φρούριο (Φορτ Πίκεργουικ) κοντά στο πρώτο. Όταν οι ΗΠΑ, με μία συμφωνία στις 19 Οκτωβρίου 1818, απέκτησαν από τους Ινδιάνους Tσίκασο τα εδάφη που βρίσκονταν στα Δ του Τενεσί, άρχισε η ανοικοδόμηση της πόλης. Το Τ. γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη στην περίοδο 1850-60, αλλά καταστράφηκε στη διάρκεια του πολέμου της Ανεξαρτησίας. Κοντά στην πόλη έγινε ναυμαχία ανάμεσα στους στόλους των Βορείων και των Νοτίων το 1862, στην oποία νίκησαν οι πρώτοι με αρχηγό τον Ντέιβις, αλλά τελικά η πόλη κατελήφθη από τους Νότιους το 1864. Στο Μ. δολοφονήθηκε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ το 1968.